NA MINISITA VEIVUKE NI TABAGONE KEI NA QITO
HONOURABLE ALIPATE TUICOLO NAGATA
VAKAYACORI ENA SIGA VAKARAUBUKA NAI KA 29 NI VULA O MAJI, 2019
• Ni sa tiko saka na Turaga na Tui Mabua;
• Ni Tiko saka na Turaga na i Talai ni Kalou;
• Ni Tiko na Turaga na Roko Tui Tailevu;
• Ni Tiko saka na i vakailesilesi mai na Paradise Beverages;
• Dou tiko na i vakailesilesi mai na Soqosoqo ni Rakavi e Tailevu;
• Ni Tiko tale ga na Turaga na Vuniwai e na Valenibula e Mokani, na Qasenivuli liu e na koro ni vuli e rua kei kemuni kece sara na i vakailesilesi ni Matanitu;
• Ni tiko saka tale na lewe ni koro vaka Turaga o Mokani kei kemuni na Cauravou, Goneyalewa kei kemuni na lalai;
====================================
Ni sa Bula ni mata Vinaka mai.
• Taumada au via vakaraitaka na noqu vakavinavinaka ena veikidavaki kei na veivakataukeitaki sa mai vakayacori vei au vata kei ira na i vakalesilesi ni Tabacakacaka ni Tabagone kei na Qito.
• E ka marautaki vei au me’u mai tiko rawa ena kena mai dola na nomuni vale ni vakaukau yago vou oqo ena vanua vakaturaga o Delai ka sa koto tale ga na vakanuinui ni na mai yaga sara vakalevu vei ira na nomudou cauravou kei na goneyalewa e na nodra bula vaka dau qito.
• Na vakaukauwa yago, kemuni na Turaga kei na Marama e na koro vakaturaga qo e Mokani, sa vakadinadinataki mai vei ira na daudidigo ni sa dua na tiki ni noda bula eda dau vakawaletaka vakalevu. E sa laurai tale ga vakavuniwai ni sa toro cake tale ga na levu ni mate kerei se Non Communicable Diseases ka dua tiko na vuna levu sa i koya na kena sa sega ni dau yavalati vakawasoma na yago.
• Au rai toka yani qo au raica ni dou bulabula vinaka na Turaga kei na Marama Naita kau vakabauta ni dou sa dau vakaukauwa yago wasoma tiko mai.
• Na kena mai dola tiko na nomodu vale ni vakaukauwa yago kei na kena dodo liga mai na Tabacakacaka Ni tabagone kei na Qito e na kena vaka i yaya taki e tiki tiko ni veiqaravi ni nomudou Tabacakacaka e na nodra vukei na i tabagone vakabibi e na kena tuberi cake na nodra bula vaka dau qito.
• Ia na qito qo na rakavi e gadrevi sara kina vakalevu me tuvaki vinaka tu na yagoda kei na noda vakasama.
• E dikevi rawa ni dau vu levu ni mavoa e loma ni rara sai koya na kena sega ni dau tuvaki vinaka tu na yagodra na dau qito.
• E vaka kina na nodra qito na marama ka vakatokai tiko vaka peritania me Netball.
• Ia e ka marautaki ni sa rawa me da mai tiko e na siga e dai e na kena sa mai soli tiko kina ki na i soqosoqo ni rakavi e na nomudou koro vaka Turaga na nomudou vale ni vakaukauwa yago. E sa sala vata tale tiko ga mai na vakanuinui ni matanitu ni na mai yaga sara vakalevu ena loma ni nomudou soqosoqo.
• Na vinaka ni nomuni vakavakarau e veisemati vinaka kei na kena vakarautaki vinaka tu na nomuni yaya ni vakaukauwa yago me vaka na veika e so sa dodo liga mai kina na Matanitu kin a vania vaka Turaga ko Delai.
• Na vuna levu ni kena vakayacori tiko na cakacaka levu oqo sa i koya na kena saga tiko na matanitu me vakatoroicaketaki na nomuni bula vaka dau qito na lewe ni vanua e Viti. Mo ni vakaitavi taki kemuni ena qito vata kei na kena sagai me cadra cake mai na nomuni taledi ni qito na lewe ni vanua ni vaka i tikotiko ena taudaku ni vei koro vakavavalagi.
• Esa tiko talega na vakanuinui ni matanitu ni na vakayagataki sara vakamatau na nomuni vale ni vakakaukauwa yago oqo, ka me rawa ni o ni na vakavinakataka cake sara na nomuni rawaka ena butu rara ni qito ko ni dui vakaitavi taki kemuni tiko kina.
• Mo ni kila deivaki sara tiko ni veivanua e dau sikova na nomuni Tabacakacaka ni Tabagone kei na Qito, e dau ciqoma e vuqa na kerekere ka vakagolei mai me ra bau dau nanumi tu ena kena vaka i yaya taki na vei soqosoqo e so SE me ta na nodra rara ni qito na lewe ni soqosoqo ni tabagone se me nodra vaka i tikotiko.
• Na vuna levu oqo; na qito ena gauna oqo esa vurevure tiko ni ilavo kei na bula ni dua na dau qito. Sa koto talega kina na nodra dau guta na itabagone na nodra vakaitavi taki ira ena qito ka me vukea na nodra tiko bulabula.
• Au gadreva ga me’u vakananumi kemuni ena i naki ni kena mai dodoliga tiko na Matanitu e na nomudou vanua vaka Turaga:
a) Oqo na kena vakatoroicaketaki na nomuni bula na lewe ni soqosoqo ni qito e na koro vakaturaga o Mokani me rawa ni laveta cake na i vakatagedegede ni qito;
b) Na vukei ni nomuni rawaka vinaka ena qito;
c) Ka bibi talega na kena vaqaqaco taki na kena valuti kei na kena tagutuvi na dewa ni mate sureti ko sa vakavuna tiko na mate dole ni lewe ni vanua.
• Au gadreva me’u na vakadreta tale vei kemuni na lewe ni vanua na bibi ni tiko bulabula. Mo ni vakadeitaka e lomamuni na nomuni duavata ena kena yadravi na nomuni bula vakalewe ni koro, vaka yavusa, vaka tokatoka, vaka mataqali ka vaka matavuvale e na kena vorati tiko na mate sureti. Au gadreva meu vakadreta tale ga vei kemuni na bibi ni nomuni bula ka me da kua sara ni wele ena kena yadravi.
• Kivei kemuni na i tabagone, au via vakauqeti kemuni mo ni dau yalomatua ka lomavata ka mo ni vakayagataka na veika e tu wavoliti kemuni. E vutuniyau na noda vanua ena qele ia mo ni vakayagataka vakamatau.
• Na bula sautu e na rawa ga ena noda gumatua na i tabagone. Me da kila na kena vakayagataki vakamatau na gauna kei na noda nuitaki keda vaka taki keda. Na noda tekivu cakacakataka na veika lalai sa tu wavoliti keda ka sega ni vakararavi ena veivuke ena veigauna kece.
• E sa gadrevi sara kina na nomuni duavata na I tabagone kei na sasaga ni matanitu ka ni sa usutu ni veiqaravi ni Tabacakacaka ni Tabagone kei na Qito na nomuni vakatoroicaketaki.
• Ena tikina talega koya, au via vakadreta vei kemuni na lagilagi ni nomuni dui taledi, solisoli kei na kaukauwa e tu vei kemuni. Mo ni cuqena ena kena i vakatagedegede e cake na kena vakayagataki ka mo ni rawa ka kina.
• Sa koto talega na vakanuinui vei kemuni na dauniveisusu kei kemuni na qase ni vanua me ra tuberi na I tabagone – me ra tokoni ka me ra vakasalataki vaka dodonu. Me ra vukei ena nodra sasaga ena veisiga ka mo ni vakaraitaki vinaka vei ira na i tabagone.
• Au nuitaka ni na wasei vei ira na kilaka ni sa vulica mai ena nomuni bula ka me ra rawa ni vakadeitaka e lomadra na sasaga yaga ka me na rawa kina na bula sautu ni mataka.
• Me’u tinia, sa ka ni marau saka kina vei au meu mai dolava na nomuni vale ni vakaukauwa yago vou ena siga nikua.
• Mo ni kalougata tiko ena nomuni veisiga ni mataka ka me qaqa tiko mada ga na cauravou kei na gone yalewa dau qito e na loma ni vanua vaka Turaga o Delai e na veisiga ni mataka.
Sa Vinaka vakalevu.